ვენეციის კომისიამ საქართველოს მთავრობის მიერ ინიცირებული „უცხოეთის გავლენის გამჭვირვალობის“ კანონის შესახებ დასკვნა გამოაქვეყნა. 24-გვერდიან დასკვნაში დეტალურადაა განხილული ე. წ „უცხოეთის აგენტების კანონი“, მისი მიღების წინაპირობები, ქვეყანაში შექმნილი სიტუაცია და მისი მიზანშეწონილობა.
ვენეციის კომისიამ საქართველოს მთავრობას კანონის უკან გაწვევის რეკომენდაცია მისცა, ვინაიდან მათი აზრით, ეს კანონი ბევრ, მათ შორის გამოხატვისა და შეკრების უფლებებს არღვევს.
"ამერიკის ხმა" ვენეციის კომისიის წევრს ამერიკიდან, დევიდ ქეის ესაუბრა, რომელიც ამავდროულად სამართლის პროფესორი და ვენეციის კომისიის დასკვნის თანაავტორია.
დევიდ, დიდი მადლობა ინტერვიუსთვის და თქვენი დროისთვის. ვენეციის კომისიის დასკვნამ საკმაოდ დიდი განხილვა გამოიწვია საქართველოში. ნება მომეცით, გკითხოთ ალბათ ყველაზე მთავარი - ვენეციის კომისია ამ კანონის გაწვევას ითხოვს, თუ მის შეცვლას?
უბრალოდ არანაირი მტკიცებულება არ არსებობს იმის დასაშვებად, რომ აქ, ვენეციის კომისიაში რაღაც სხვა ხდება და არა მგონია, რომ ეს კომენტარები კეთილსინდისიერადა გაკეთებული
მის უკან გაწვევას. ვენეციის კომისია, როგორც ალბათ, თქვენ და თქვენმა მსენელებმა იცით, განიხილავს კანონებს ევროპის, ჩრდილოეთ ამერიკის, ჩრდილოეთ აფრიკისა და კიდევ რამდენიმე ქვეყნის მასშტაბით. როდესაც ის კანონებს აფასებს, როგორც წესი, ავრცელებს რეკომენდაციებს იმასთან დაკავშირებით, არის თუ არა შესაცვლელი რაიმე იმისთვის, რომ [ეს კანონი] იყოს შესაბამისობაში, მაგალითად ადამიანის უფლებების კანონთან, კონსტიტუციონალიზმთან, ან დემოკრატიასთან. ზოგჯერ კანონი იმდენად ფართოდ პრობლემურია, რომ კომისია უბრალოდ მოითხოვს, რომ კანონი გაუქმდეს. სწორედ ეს მოხდა ამ კონკრეტულ შემთხვევაში.
საქართველოს მთავრობა ამბობს, რომ რეკომენდაცია სავსე იყო პოლიტიკური განცხადებებით და რომ ვიღაცამ აიძულა, ან დაარწმუნა ვენეციის კომისია დაეწერა, რომ საქართველოში გამჭვირვალობის ქონა კარგი არაა. რას იტყვით ამაზე?
ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია, რომ ხალხმა წაიკითხოს, რა წერია ამ მოხსენებაში.
რა თქმა უნდა, ყველა არ წაიკითხავს ლეგალურად არგუმენტირებულ ნაწილს, მაგრამ ვფიქრობ მნიშვნელოვანია, ნახონ, ზუსტად რა წერია. თუ კარგად შეხედავთ, ნახავთ, რომ ეს [რეკომენდაცია] კანონზეა ორიენტირებული. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის საერთოდ არ არის ორიენტირებული პოლიტიკური განცხადებების გაკეთებაზე. მაგალითად, ის იყენებს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის ჩარჩოს, როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის, ასევე სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის კონტექსტში.
ამ პროცესში ჩვენ ვუყურებთ იმას, თუ რა თავისუფლებები დგება გამოწვევის წინაშე. ეს თავისუფლებებია: გამოხატვის, შეკრებისა და თავშეყრისი. ასევე - სამოქალაქო საზოგადოების უფლებები, ორგანიზაციების უფლებები, მოიზიდონ ფონდები და ა.შ ეს ყველაფერი უკვე ბევრი წელია, რაც ადამიანის ძირითად უფლებებადაა განსაზღვრული საერთაშორისო სამართლის მიერ.
იმაში, რაც [საქართველოს] მთავრობამ ხელახლა შემოიღო, ამ წლის დასაწყისში არ გამოიყენება სიტყვები უცხოეთის აგენტი, მაგრამ ეს ძალიან მსგავსია, გარკვეულწილად, უფრო მკაცრიც, ვიდრე რუსული კანონი.
ამავდროულად, სახელმწიფოებმა შეიძლება დააწესონ შეზღუდვები იმ მიზეზების გამო, რომლებიც უნდა აკმაყოფილებდეს იმას, რასაც ჩვენ განვიხილავთ კანონიერების, აუცილებლობისა და პროპორციულობის, ასევე ლეგიტიმურობის ჭრილში. [ვენეციის კომისიის] მოსაზრება ძალიან ფრთხილად განიხილავს ყველაფერს ამ ჩამონათვალის შესაბამისად და მაგალითად, უყურებს იმას, რა სათაური აქვს კანონს, აწესებს თუ არა ის სტიგმას ორგანიზაციებისთვის, ის განიხილავს დაფინანსების 20%-იან შეწყვეტას და მის შესაბამისობას ამ სტიგმატიზაციასთან და ა.შ. ასე რომ, ეს არ არის პოლიტიკური [შეფასება]. ეს არის ერთგვარი სამართლებრივი ანალიზი, რომელიც ორიენტირებულია ადამიანის უფლებათა [დამცველ] კანონმდებლობაზე.
როგორც უკვე გითხარით, საქართველოში ამ დასკვნამ დიდი განხილვა გამოიწვია და დაობენ იმაზე, რა თქვა, ან არ თქვა კომისიამ. ნათლად რომ ჩამოვაყალიბოთ, რა არის მთავარი რეკომენდაცია, რასაც ვენეციის კომისია საქართველოს აძლევს?
მთავარი რეკომენდაციაა კანონის უკან გაწვევა. როგორც იცით, [შეფასების] პროცესი ძალიან სწრაფად მიმდინარეობდა. სხვა ეტაპზე რომ ვყოფილიყავით, გავცემდით რეკომენდაციას, რომ არ მიეღოთ კანონი, მაგრამ კანონი, როგორც იცით, ამ ფაზას უკვე გასცდა. ასე რომ, ახლა მთავარი თხოვნაა, კანონის უკან გაწვევა.
[კომისიის დასკვნა] კანონის იმ ელემენტებსაც განიხილავს, რომლებიც უკვე გარკვეულწილად იმ გზას ადგანან, რომ საქართველოს კანონმდებლობის ნაწილი გახდნენ და განმარტავს, რატომ არის თითოეული ეს ელემენტი, თითოეული დებულება, პრობლემური ადამიანის უფლებათა კანონმდებლობით.
მხოლოდ ერთი დებულება რომ იყოს პრობლემური, კომისია უბრალოდ იტყოდა, რომ დებულებები უნდა შეიცვალოს. მაგრამ, მოგეხსენებათ, ყველა დებულებას თავისი ღრმა, მძიმე პრობლემა გააჩნია - ამიტომ შეუძლებელი იყო, უბრალოდ გვეთქვა, რომ ოდნავ გადაეკეთებინათ კანონი.
ვენეციის კომისიის მიერ რეკომენდაციის გამოქვეყნებამდე, საქართველოს მთავრობა ამბობდა, რომ თუ იურიდიულ, ლოგიკურ არგუმენტებს მოისმენდა, მზად იყო ემუშავა ვენეციის კომისიასთან, ან სხვა საერთაშორისო ორგანოსთან ამ კანონზე. მიმართეთ თუ არა საქართველოს მთავრობას და გიპასუხეს თუ არა, სურთ თუ არა თანამშრომლობა? იმ კომენტარების მიხედვით, რაც მათ გააკეთეს, ჩანს, რომ ისინი თქვენს დასკვნას არ ეთანხმებიან.
ზოგჯერ კანონი იმდენად ფართოდ პრობლემურია, რომ კომისია უბრალოდ მოითხოვს, რომ კანონი გაუქმდეს. სწორედ ეს მოხდა ამ კონკრეტულ შემთხვევაში.
ნამდვილად ასეა, ჩვენც მსგავსი შინაარსის კომენტარები ვნახეთ. სინამდვილეში, პროცესი ქვეყნების სასარგებლოდ მიმდინარეობს. ვენეციის კომისიაში 60-ზე მეტი ქვეყანა და მათი წარმომადგენელი შედის. ყოველ მათგანს თავისი ქვეყანა ნიშნავს და შემდეგ ისინი ასეთი ტიპის განხილვებსა და რეკომენდაციებში იღებენ მონაწილეობას. როგორც ორგანიზაცია, ჩვენ ძალიან მგრძნობიარენი ვართ ქვეყნების საჭიროებებისადმი, რომ მათ ჰქონდეთ მიზეზები კონკრეტული კანონის მისაღებად და რომ არსებობდეს დიალოგი ამ მიმართულებით..
რაც შეეხება ამ კონკრეტულ დასკვნას [საქართველოსთან მიმართებაში]- ვენეციის კომისიას აქვს სამდივნო, რომელიც ორგანიზებას უწევს მოლაპარაკებებს. მან მოაწყო საუბრების სერია [საქართველოს] მთავრობის წარმომადგენლებთან, სამოქალაქო საზოგადოებასთან და სხვებთან. ასე რომ, ჩვენ გვქონდა ძალიან მტკიცე საუბრები საქართველოში შესაბამის აქტორებთან.
როგორც კი მოსაზრება შემუშავდა, საბოლოო ვერსია გაეგზავნა [საქართველოს] მთავრობას კომენტარისთვის და რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, მთავრობას არანაირი კომენტარი არ გაუკეთებია. ვფიქრობ, მათმა საჯარო განცხადებებმაც ამაზე მიუთითა. რა თქმა უნდა, ხელისუფლებას რომ ჰქონოდა კომენტარები, რომლებიც სპეციფიკური იქნებოდა და რომელთა გათვალისწინებაც ვენეციის კომისიას შეეძლებოდა, ასეც ვიზამდით. მაგრამ, მათ არანაირი კომენტარი არ გამოუგზავნიათ.
თუ სწორად გავიგე, ნათლად რომ ვთქვათ- საქართველოს მთავრობას ჰქონდა დრო, რომ თქვენთვის ეპასუხა რეკომენდაციებზე, მაგრამ მათ უარი თქვეს და ამის შემდეგ გამოაქვეყნეთ დასკვნა საჯაროდ. ასეა?
პროცესი ასეთია - ჯერ ხდება დასკვნის პირველი ვერსიის დაწერა, შემდეგ მას ეთანხმება ყველა, ვინც საჭიროა, რომ დაჩქარებული მოსაზრების დროს მას დაეთანხმოს კომისიაში. ეს უფრო სწრაფი პროცესია, ვიდრე სხვა ტიპის დასკვნების გამოქვეყნებისას. როდესაც პირველმა ვერსიამ ყველა საჭირო პროცესი გაიარა ვენეციის კომისიაში, ის გადაეგზავნა [საქართველოს] მთავრობას და მათ დაუსვეს კითხვა - სურდათ თუ არა რაიმე კომენტარის გაკეთება?
ეს არ არის ძალიან დიდი დასკვნა, ამიტომ მასზე პასუხს დიდი დრო არ უნდა დასჭირვებოდა. ჩემი ინფორმაციით, ისინი ["ქართული ოცნება"] არ გამოგვეხმაურნენ, ან გვითხრეს, რომ არ ჰქონდათ კომენტარები. მათ ერთი სრული დღე ჰქონდათ საპასუხოდ, მაგრამ არჩიეს, ასე არ მოქცეულიყვნენ. ასე რომ, მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მთავრობას ჰქონდა შანსი რომ ეპასუხა და ამაზე უარი თქვა, ჩვენ გამოვაქვეყნეთ დასკვნა.
ხედავთ თუ არა ქართულ ე.წ "უცხოეთის აგენტების" კანონსა და სხვა ქვეყნების კანონებს შორის მსგავსებას? რა თქმა უნდა, ამას გეკითხებით, რადგან ბევრჯერ ითქვა, რომ ის ძალიან ჰგავს რუსულ კანონს.
ჩემი ინფორმაციით, ისინი ["ქართული ოცნება"] არ გამოგვეხმაურნენ, ან გვითხრეს, რომ არ ჰქონდათ კომენტარები. მათ ერთი სრული დღე ჰქონდათ საპასუხოდ, მაგრამ არჩიეს, ასე არ მოქცეულიყვნენ.
ბოლო 10-15 წლის განმავლობაში მთავრობების მხრიდან იყო არაერთი მცდელობა, რომ შეეზღუდათ სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებისთვის უნარი, რომ მათ დაფინანსება საზღვარგარეთიდან მოეძიებიათ.
რუსეთმა მრავალი წლის წინ მიიღო ეგრეთ წოდებული უცხოელი აგენტების რეგისტრაციის კანონი, რომელიც, ვენეციის კომისიამ დაადგინა, რომ არ შეესაბამება ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს, პრინციპებს.
უნგრეთმაც მიიღო, ნაკლებად მკაცრი, თუმცა, რუსული კანონის კატეგორიაში მყოფი კანონი. ვფიქრობ, საქართველოს კანონში ცალსახად არის ერთგვარი შთაგონება ამ კანონებიდან. გასულ წელს, საქართველოს მთავრობამ დააინიცირა კანონი, რომელშიც გამოყენებული იყო სიტყვები უცხოეთის აგენტების რეგისტრაციის შესახებ და სახალხო წინააღმდეგობის შემდეგ ის გაიწვია.
მაშინ, გასულ წელს, ვენეციის კომისია ემზადებოდა დასკვნა გამოექვეყნებინა პირველ ვერსიაზე, მაგრამ როცა ის გაიწვიეს, გადავწყვიტეთ, რომ ამისთვის მიზეზი აღარ არსებობდა.
იმაში, რაც [საქართველოს] მთავრობამ ხელახლა შემოიღო, ამ წლის დასაწყისში არ გამოიყენება სიტყვები უცხოეთის აგენტი, მაგრამ ეს ძალიან მსგავსია, გარკვეულწილად, უფრო მკაცრიც, ვიდრე რუსული კანონი.
მაგალითად, კანონი განიხილავს სამოქალაქო ორგანიზაციებს, რომლებიც უცხო ქვეყნის ორგანიზაციების ინტერესებს ატარებენ და ორგანიზაციებს, ან სუბიექტებს, რომლებიც იცავენ უცხო სახელმწიფოს ინტერესებს - ეს ძალიან ჰგავს უცხოეთის აგენტის რეგისტრაციის კანონს.
რა მოხდება მაშინ, თუ საქართველოს მთავრობა უარს იტყვის ვენეციის კომისიის რეკომენდაციების გაზიარებაზე?
ვენეციის კომისია საკუთარ აზრს სთავაზობს [მთავრობებს]. ვენეციის კომისიის იდეა ისაა, რომ [მთავრობებმა] კეთილსინდისიერად გაითვალისწინონ კომისიის აზრები, რეკომენდაციები.
ასე რომ საქართველოს მთავრობისგან პირველი ნაბიჯი უნდა იყოს ამ რეკომენდაციების შესრულება კანონის უკან გაწვევასთან დაკავშირებით. ვფიქრობ, ძალიან ჭკვიანური იქნებოდა პასუხის ჩამოყალიბება. არ მგონია, რომ საკმარისია მთავრობის მხრიდან იმის თქმა, რომ იცით, ეს პოლიტიკური, ან პოლიტიზირებულია.
თუ შეხედავენ, რა წერია მოსაზრებაში, ნახავენ რომ ის ძალიან კონკრეტულია. ვფიქრობ, შემდეგი ნაბიჯი უნდა იყოს ის, რომ მთავრობა კეთილსინდისიერად ჩაერთოს დიალოგში ამ კანონზე და უკან გაიწვიოს ეს კანონი, ან შეაჩეროს პროცესი. არ ვიცი მოხდება თუ არა ეს.
მხოლოდ ერთი დებულება რომ იყოს პრობლემური, კომისია უბრალოდ იტყოდა, რომ დებულებები უნდა შეიცვალოს. მაგრამ, მოგეხსენებათ, ყველა დებულებას თავისი ღრმა, მძიმე პრობლემა გააჩნია - ამიტომ შეუძლებელი იყო, უბრალოდ გვეთქვა, რომ ოდნავ გადაეკეთებინათ კანონი.
ვფიქრობ, ვენეციის კომისიის პარალელურად, ევროპაში სხვა რამეებიც ხდება. სხვადასხვა ქვეყნის მთავრობები, ვინც ევროსაბჭოში არიან, ინდივიდუალურად განიხილავენ ამ კანონს და ვენეციის კომისიის დასკვნა ერთადერთი არაა. სხვა ქვეყნებიც გააკეთებენ, რასაც საჭიროდ თვლიან ევროკავშირში საქართველოს გაწევრიანების პროცესთან დაკავშირებით, საქართველოსთან ორმხრივ ურთიერთობებთან დაკავშირებით და ა.შ
თუმცა, ეს ყველაფერი ვენეციის კომისიის კომპეტენციის მიღმაა. ვენეციის კომისიის მანდატი ისაა, რომ თავისი შეფასება მიაწოდოს [ხელისუფლებებს].
საქართველოს ხელისუფლება ხშირად იყენებს ფრაზას "გლობალური ომის პარტია" და მიანიშნებს იმაზე, რომ დასავლეთში არიან ძალები, ვისაც საქართველოში დესტაბილიზაცია სურთ. ცოტა ხნის წინ საქართველოს პარლამენტის ერთ-ერთმა წევრმა ასევე თქვა, რომ ეს ძალები მისთვის გარკვეულწილად მასონებთან ასოცირდება. Მას ბოლომდე არ აუხსნია რას გულისხმობდა, თუმცა ეს სიტყვები გამოიყენა. თქვენ, როგორც ამერიკელი და ვენეციის კომისიის წევრი, რას ფიქრობთ ამ განცხადებებზე და იმაზე, თითქოს დასავლეთში ვინმეს მსგავსი განზრახვები აქვს?
დასავლეთის, ან ამერიკის შეერთებული შტატების სახელით, რა თქმა უნდა, ვერ ვისაუბრებ. მე ვენეციის კომისიის დამოუკიდებელი წევრი ვარ და მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკის მიერ ვარ დანიშნული, დამიუკიდებლად ვმუშაობ. ჩვენ არ ვიღებთ ინსტრუქციებს ჩვენი მთავრობისგან. ასე რომ მათი სახელით განცხადებას ვერ გავაკეთებ.
განცხადება შემიძლია გავაკეთო იმაზე, თუ რას ნიშნავს ჩვენი აზრი - ჩვენ ძალიან სპეციფიკურ კანონს განვიხილავთ. ჩვენ განვიხილავთ იმას, ახდენს თუ არა ეს კანონი სამოქალაქო საზოგადოების სტიგმატიზაციას. ვუყურებთ იმას, როგორ ქმნის კანონი ზღურბლს, თუ რამდენი დაფინანსება შეიძლება მიიღოს ორგანიზაციამ საზღვარგარეთიდან. უნდა გვახსოვდეს, რომ ის შეეხება არა მარტო სამოქალაქო საზოგადოებას, არამედ დამოუკიდებელ მედიასაც. ამ სხვადასხვა კომპონენტებს შევხედეთ და დავსვით კითხვა - შეესაბამებოდა თუ არა ეს ადამიანის უფლებების სტანდარტებს? ჩვენი დასკვნა იყო, რომ - არა. მაგრამ ჩვენ არ ვსაუბრობთ პოლიტიკაზე, არ განვიხილავთ არანაირ შეთქმულების თეორიებს. ჩვენ მხოლოდ კანონს ვუყურებთ. იმის გათვალისწინებით, რომ ჩვენ ყველანი მოსამართლეები, ან პროფესორები, იურიდისპრუდენციის ექსპერტები ვართ, ჩვენ რჩევებს ვიძლევით - ეს ერთადერთია რასაც ვაკეთებთ.
უბრალოდ არანაირი მტკიცებულება არ არსებობს იმის დასაშვებად, რომ აქ, ვენეციის კომისიაში რაღაც სხვა ხდება და არა მგონია, რომ ეს კომენტარები კეთილსინდისიერადა გაკეთებული.
