მოქალაქე, როგორც სუსტი რგოლი მოწყვლად დემოკრატიაში

ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებმა საქართველოში ჩაიარა, საკრებულოები აირჩა და მერების ვინაობა გამოვლინდა. მიუხედავად ამისა, დამკვირვებლები ამბობენ, რომ თვითმმართველობის იდეა საზოგადოებისთვის ბუნდოვანია.

რა გვასწავლა 2017 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩვნებმა, ამის თაობაზე ამერიკის ხმამ რამდენიმე რესპონდენტი ჩაწერა.

საია, რომელიც საქართველოში არჩევნებზე ერთ–ერთი ყველაზე უფრო გამოცდილი დამკვირვებელია, ამჯერადაც სრულად იყო მობილიზებული. მათი ადვოკატირების შედეგად წელს თიანეთის მერობის კანდიდატმა თამაზ მეჭიაურმა გამარჯვება მოიპოვა. საიას ხელმძღვანელი ანა ნაცვლიშვილი ამერიკის ხმასთან საუბრისას რამდენიმე მნიშვნელოვან დაკვირვებას გვიზიარებს. „ამ არჩევნებმა გვაჩვენა ის, რომ ადამიანებისთვის თვითმმართველობის იდეა მაინც არის ბუნდოვანი. იდეაში, დემოკრატიულ და დეცენტრალიზებულ ქვეყანაში ამომრჩეველი უფრო აქტიური უნდა იყოს თვითმმართველობის არჩევნებზე, ვიდრე, ვთქვათ საპარლამენტო არჩევნების დროს, რადგან ადგილობრივი პრობლემების გადაჭრის კომპეტენცია, რაც დღეს მოსახლეობას ძალიან აწუხებს, თვითმმართველობას ეკუთვნის. ჩვენთან ადგილობრივი თვითმმართველობა რეალურად კარგად რომ მუშაობდეს, რეალურად რომ იყოს მოქალაქეების საჭიროებების მოგვარებაზე ორიენტირებული, დარწმუნებული ვარ, მეტი აქტივობა იქნებოდა ამომრჩევლების მხრიდან. ეს ნიშნავს იმას, რომ თვითმმართველობის იდეაც საჭიროებს გაძლიერებას და განვითარებას, თუ ამის საჭიროებას მისცემენ.“

2017 წლის თვითმმართველობის არჩევნებმა აჩვენა, რომ მოქალაქეების ნების კონტროლის მცდელობას კვლავ აქვს ადგილი, მხოლოდ სახეცვლილი ფორმით. საიას ხელმძღვანელი მოწყვლად ჯგუფებად გამოჰყოფს საჯარო მოხელეებსაც, რომელთა ნებაზეც ზემოქმედებასაც ადგილი აქვს ხელისუფლებისგან.

„ჩვენს საზოგადოებაში კვლავ რჩებიან არა მხოლოდ მოწყვლადი ადამიანები, არამედ მოწყვლადი ჯგუფები, რომელთაც არჩევნებზე „იყენებენ“. მაგალითად, საჯარო სექტორში დასაქმებულ ადამიანებს, ან მათ, ვისაც ოდესმე კანონთან პრობლემა ჰქონიათ, პრობაციონერებს და ასე შემდეგ, ვისზე ზემოქმედებაც არ არის რთული. ეს ადრეც ვიცოდით, მაგრამ ამ არჩევნებმა კიდევ ერთხელ მკვეთრად დაგვანახა ეს პრობლემა. ერთია, როდესაც ვიღაც ცდილობს ამომრჩევლის ნების გაკონტროლებას და მეორე, როდესაც ამომრჩევლის ნაწილი ექვემდებარება ამ კონტროლს და აძლევს უფლებას ხელისუფლებას თუ სხვა ვინმეს, აკონტროლოს. ეს მასშტაბური თემაა, არჩევნების ფარგლებს სცდება და დემოკრატიის მოწყვლადობას აჩვენებს. თუ არ გყავს თავისუფალი მოქალაქე, ვინც არჩევნებზე საკუთარ, დამოუკიდებელ ნებას გამოავლენს, ეს არის სუსტი რგოლი და ვიღაც ამ სუსტ რგოლს აუცილებლად გამოიყენებს.“

თვითმმართველობის იდეა რომ ბუნდოვანია ამომრჩევლების დიდი ნაწილისთვის და ამით შეიძლება აიხსნას დაბალი აქტივობა და მოქალაქეთა ნაკლები ინტერესი არჩევნებში მონაწილეობის მიმართ, ამას მხოლოდ საიაში არ აფიქსირებენ. საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველოს წარმომადგენელი ლევან ნატროშვილი ჩვენთან საუბრისას ამბობს: „ახალი ის ვნახეთ ამ არჩევნებზე, რომ საარჩევნე უბნებზე მისულ მოქალაქეებს აღრიცხავდნენ „ახალი მეთოდით“. ადრე თუ უბნის გარეთ იდგნენ ეგრეთ წოდებული კოორდინატორები, პოლიტიკური პარტიების წარმომადგენლები (ძირითადად, სახელისუფლებო პარტიიდან), ახლა უბანში, შიგნით იმყოფებოდნენ და გაცილებით მეტ პრობლემას ქმნიდნენ, ვიდრე სხვა დროს, რაც არ იყო სასიამოვნო ამომრჩევლისთვის. პირდაპირ ზეწოლას ჰქონდა ადგილი ერთის მხრივ და მეორეს მხრივ, პერსონალური მონაცემების გაჟონვის საფრთხე შეიქმნა, რადგან პირდაპირ რეგისტრატორების სამაგიდო სიებთან ჰქონდათ წვდომა. ეს წინა არჩევნებისგან განსხვავებული პრაქტიკაა.“

ცესკოს ცნობით, 3 440123 ამომრჩევლიდან არჩევნებში მონაწილეობა 1 570563 ადამიანმა მიიღო, რაც 45.65 პროცენტიანი აქტივობის მაჩვენებელია. გამოიკვეთა შედარებით აქტიური და პასიური რეგიონებიც. ამ თვალსაზრისით ლიდერობენ ქვემო და შიდა ქართლი 40 და 41 პროცენტიანი მაჩვენებლით. ყველაზე მოტივირებული ამომრჩეველი კი რაჭა–ლეჩხუმში იყო, სადაც მოსახლეობის 60–მა პროცენტმა გამოხატა საკუთარი ნება.

საქართველოს დიდ ქალაქებში მაცხოვრებელმა მოქალაქეებმა თვითმმართველობის არჩევნებზედაბალი აქტივობა აჩვენეს. ქუთაისში საარჩევნო უბნებზე მოსახლეობის 35.36 პროცენტი მივიდა, ბათუმში 36.37, რუსთავში 38.66, ზუგდიდში კი 37.99. ასევე დაბალი აქტივობა დაფიქსირდა გარდაბანში – 36.6 პროცენტი.

ყველაზე მონდომებული ამომრჩეველი ასპინძაში იყო – 69.37 პროცენტიანი მაჩვენებლით. ქედაში კი მოსახლეობი 66 პროცენტმა იაქტიურა.

ადიგენსა და ჩოხატაურს 65 და 64 პროცენტიანი აქტივობა აქვს, მესტიას, ამბროლაურს, ხარაგაულს და ხონს კი 63 პროცენტიანი.

წლევანდელ თვითმმართველობის არჩევნებს ორი ერთი ხმით გამარჯვებული კანდიდატი ჰყავს. ერთი ზემოთხსენებული თამაზ მეჭიაურია თიანეთში (თუმცა საქმე კვლავ სასამართლოშია და შესაძლოა, ვითარება შეიცვალოს), მეორე კი მაჟორიტარი მესტიაში ლერი კვიციანი. მათი ოპონენტები არჩევნებზე „ქართულ ოცნებას“ წარმოადგენდნენ.